डॉ. प्रशांत जावरकर यांची आत्महत्या ही केवळ वैयक्तिक शोकांतिका नाही, तर ती मानसिक आरोग्य व्यवस्थेच्या मूलभूत प्रश्नांकडे बोट दाखवणारी, सुन्न करणारी आणि विचार करायला लावणारी घटना आहे. खाली या घटनेचे काही बाजूंनी विश्लेषण करणारा लेख ––
भिंती पलीकडचे जग !
अकोल्यातील प्रसिद्ध मानसोपचार तज्ज्ञ डॉ. प्रशांत जावरकर यांनी विषारी इंजेक्शन टोचून आत्महत्या केली, ही केवळ वैयक्तिक शोकांतिका नाही, तर मानसिक आरोग्य व्यवस्थेच्या गूढ आणि दुर्लक्षित कप्प्यांमध्ये डोकावणारी दुर्दैवी घटना आहे. न्यू तापडिया नगरमधील त्यांच्या राहत्या घरी हे टोकाचं पाऊल उचलल्याचं समजतं. ते अनेक वर्षं अकोल्यातील ‘सन्मित्र हॉस्पिटल’मध्ये मानसोपचार तज्ज्ञ म्हणून कार्यरत होते. शेकडो रुग्णांच्या मनावरून नैराश्याचे मळभ दूर करणाऱ्या डॉक्टरांनी स्वतःच आत्महत्येसारखा निर्णय घ्यावा, ही घटना समाज मनाला हादरवून टाकणारी आहे.
गेल्या काही वर्षांत आत्महत्येच्या घटनांमध्ये चिंताजनक वाढ झाली आहे. विशेषतः वैद्यकीय, सामाजिक आणि अध्यात्मिक क्षेत्रातील प्रतिष्ठित लोकांनी जेव्हा आत्महत्या केली, तेव्हा त्या केवळ त्यांच्या कुटुंबापुरत्या मर्यादित राहत नाहीत, तर त्या संपूर्ण समाजाला हादरवून टाकतात. काही उदाहरणं —
- थोर समाजसेवक आमटे यांची कन्या – समाजासाठी झटणारी व्यक्ती.
- अभिनेता सुशांत सिंह राजपूत – लाखोंच्या प्रेरणेचा स्रोत.
- अध्यात्मिक गुरु भय्यूजी महाराज – हजारो अनुयायांचं मार्गदर्शन करणारे.
- डॉ. शिरीष वळसंगकर – सोलापूरातील नामवंत न्युरोफिजिशियन, ज्यांच्या आत्महत्येनंतर गंभीर स्वरूपाच्या चौकशा झाल्या.
- आता यात डॉ. प्रशांत जावरकर यांचं नावही जोडावं लागेल, ही बाब समाजासाठी एक इशारा ठरावी अशीच आहे.
भारतामध्ये मानसिक आजार अजूनही “लाजेची गोष्ट” समजली जाते. तणाव, नैराश्य, चिंता, झोपेच्या समस्या असणाऱ्या व्यक्तींना समाजात “कमकुवत”, “दुरुस्त होण्यासारखा”, “माजलेला” असं म्हणून दूर केलं जातं. डॉक्टरसुद्धा समाजाचा भाग असल्यामुळे त्यांना हीच मानसिक भिंत भेदावी लागते. आजही बहुतांश डॉक्टर किंवा नर्सेस मानसिक थकव्यामुळे आत्महत्या करतात हे राष्ट्रीय पातळीवर दस्ताऐवजीकरण होत नाही. 2019 च्या NCRB च्या अहवालानुसार, भारतात दर तासाला एक विद्यार्थी आणि दर दोन तासाला एक शेतकरी आत्महत्या करत असतो. पण मानसिक आरोग्य क्षेत्रात काम करणाऱ्यांचा आकडा अधिकच गूढ आहे.
काही अनुत्तरित प्रश्न
प्राथमिक माहितीनुसार डॉ. जावरकर यांनी विषारी इंजेक्शनद्वारे आत्महत्या केली. का? कोणता ताण होता? व्यावसायिक दबाव? कौटुंबिक वाद? आर्थिक अडचण? मानसिक थकवा? की एकटा पडल्याची भावना? याचा उलगडा अजूनही झाला नाही, पण हा एकच प्रश्न सतत डोकावतो – समुपदेशन देणाऱ्याला समुपदेशन कुणी दिलं असतं? डॉ. जावरकर यांची आत्महत्या आपल्या सर्वांच्या मनात प्रश्न पेरून गेली आहे – समाज म्हणून आपण खूप पुढे गेलो, पण अंतर्मनाच्या जखमा ओळखण्यात मागेच पडलो आहोत का? समाज म्हणून ही वेळ आहे प्रत्येकाच्या मानसिक आरोग्याकडे गंभीरतेने पाहण्याची. ज्यांनी हजारो लोकांची जीवनं सावरण्याचं काम केलं, त्यांचं स्वतःचं जीवन असे संपावं, ही बाब आपल्या व्यवस्थेच्या अपयशाकडेच निर्देश करते.
“मन कुणाचंही असो, वेदना ही वेदनाच असते. आणि प्रत्येक मनाला समजून घेणं – ही आपल्या काळाची सर्वात मोठी जबाबदारी आहे.”
हे हि वाचा
